- કરદાતાઓ: નવા શાસનથી આવકવેરામાં ₹17.5 હજારનો લાભ.
નવી ટેક્સ વ્યવસ્થા હેઠળ હવે 3 લાખથી 7 લાખ રૂપિયાની આવક પર 5 ટકાના દરે ટેક્સ ચૂકવવો પડશે. અગાઉ તે 6 લાખ રૂપિયા સુધીની હતી. નવી ટેક્સ વ્યવસ્થાના બાકીના સ્લેબમાં પણ ફેરફાર કરવામાં આવ્યા છે. આ બંને ફેરફારોથી કરદાતાઓને રૂ. 17,500 સુધીનો ફાયદો થશે. જૂની ટેક્સ વ્યવસ્થામાં કોઈ ફેરફાર કરવામાં આવ્યો નથી. - શિક્ષણ, તાલીમ, રોજગાર: એજ્યુકેશન લોન, પેઇડ ઇન્ટર્નશિપ, ઇપીએફમાં પૈસા
શિક્ષણ માટે 1.48 લાખ કરોડ રૂપિયા આપવામાં આવ્યા છે. જે અગાઉના બજેટ કરતા 32% વધુ છે. નોકરીઓ અને કૌશલ્ય પ્રશિક્ષણ સંબંધિત 6 યોજનાઓ જાહેર કરવામાં આવી છે. - યુવા ઉદ્યોગપતિ: મુદ્રા લોન ₹10 લાખથી વધીને ₹20 લાખ થઈ
મુદ્રા યોજના હેઠળ, તેમનો વ્યવસાય શરૂ કરનારા લોકોને 3 કેટેગરીમાં લોન આપવામાં આવે છે. તેમની 3 શ્રેણીઓ છે, શિશુ, કિશોર અને તરુણ. ત્રીજી શ્રેણીમાં લોનની રકમ બમણી કરવામાં આવી છે. - કૃષિ: 5 રાજ્યોમાં નવું કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ, સન્માન નિધિમાં વધારો થયો નથી
કૃષિ અને સંબંધિત ક્ષેત્રો માટે 1.52 લાખ કરોડ રૂપિયા આપવામાં આવ્યા છે. ગયા વર્ષે 1.25 લાખ કરોડ રૂપિયા આપવામાં આવ્યા હતા. એટલે કે આ વખતે ખેડૂતોના બજેટમાં 21.6% એટલે કે 27 હજાર કરોડ રૂપિયાનો વધારો કરવામાં આવ્યો છે.
જો કે, ખેડૂતોની સતત માંગ હોવા છતાં, બજેટમાં લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ એટલે કે MSP અંગે કોઈ જાહેરાત કરવામાં આવી નથી. કિસાન સન્માન નિધિની રકમમાં પણ વધારો કરવામાં આવ્યો નથી, તે માત્ર 6,000 રૂપિયા જ રહેશે. જોકે, 5 રાજ્યોમાં નવા કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ જારી કરવાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી.
- આરોગ્ય: 3 કેન્સર દવાઓ કસ્ટમ ડ્યુટી ફ્રી, આયુષ્માન પર કોઈ નવી જાહેરાત નથી
સરકાર દ્વારા ઉલ્લેખિત નવ પ્રાથમિકતાઓમાં આરોગ્યનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો નથી. બજેટમાંથી આયુષ્માન ભારત યોજનાને લગતી મોટી જાહેરાતની અપેક્ષા હતી, પરંતુ એવું થયું નહીં.
સરકારે કેન્સરની ત્રણ દવાઓ પર કસ્ટમ ડ્યુટી ઘટાડીને શૂન્ય કરી દીધી છે, એટલે કે તેમની આયાત પર કોઈ ટેક્સ લાગશે નહીં. તેનાથી કેન્સરની સારવાર થોડી સસ્તી થઈ શકે છે. નાણામંત્રીએ નવી મેડિકલ કોલેજો અને હોસ્પિટલો ખોલવાની વાત કરી છે, પરંતુ આ માટે ભંડોળની ફાળવણી કરી નથી.
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે મંગળવારે સતત સાતમી વખત બજેટ રજૂ કરવાનો રેકોર્ડ બનાવ્યો છે. 1 કલાક 23 મિનિટ સુધી ચાલેલા ભાષણમાં તેમણે શિક્ષણ, રોજગાર, ખેડૂતો, મહિલાઓ અને યુવાનો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની વાત કરી હતી.
7.75 લાખ રૂપિયા સુધીની આવક હવે બજેટમાં નવી કર વ્યવસ્થા પસંદ કરનારાઓ માટે કરમુક્ત થઈ ગઈ છે. એટલે કે તેને 17 હજાર 500 રૂપિયાનો નફો થયો છે.
નાણામંત્રીએ નીતિશ કુમારના બિહારને 58 હજાર 900 કરોડ રૂપિયા અને ચંદ્રાબાબુ નાયડુના આંધ્રપ્રદેશને 15 હજાર કરોડ રૂપિયાનું પેકેજ આપ્યું. નીતીશની JDU પાસે કેન્દ્રમાં 12 અને નાયડુની TDP પાસે 16 સાંસદો છે.
પહેલી નોકરીમાં જેમનો પગાર 1 લાખ રૂપિયાથી ઓછો છે તેમને સરકાર ત્રણ હપ્તામાં વધુમાં વધુ 15,000 રૂપિયા આપશે.
કેન્દ્ર સરકારે 500 ટોચની કંપનીઓમાં 1 કરોડ યુવાનોને ઈન્ટર્નશિપ આપવાની જાહેરાત કરી છે. આ સમયગાળા દરમિયાન, ઇન્ટર્નને દર મહિને રૂ. 5,000નું સ્ટાઇપેન્ડ અને રૂ. 6,000નું વન-ટાઇમ સપોર્ટ આપવામાં આવશે. કેન્દ્ર સરકારે MSME માટે મુદ્રા લોનની રકમ 10 લાખ રૂપિયાથી વધારીને 20 લાખ રૂપિયા કરી દીધી છે.
- કૃષિ: 5 રાજ્યોમાં નવું કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ, સન્માન નિધિમાં વધારો થયો નથી
કૃષિ અને સંબંધિત ક્ષેત્રો માટે 1.52 લાખ કરોડ રૂપિયા આપવામાં આવ્યા છે. ગયા વર્ષે 1.25 લાખ કરોડ રૂપિયા આપવામાં આવ્યા હતા. એટલે કે આ વખતે ખેડૂતોના બજેટમાં 21.6% એટલે કે 27 હજાર કરોડ રૂપિયાનો વધારો કરવામાં આવ્યો છે.
જો કે, ખેડૂતોની સતત માંગ હોવા છતાં, બજેટમાં લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ એટલે કે MSP અંગે કોઈ જાહેરાત કરવામાં આવી નથી. કિસાન સન્માન નિધિની રકમમાં પણ વધારો કરવામાં આવ્યો નથી, તે માત્ર 6,000 રૂપિયા જ રહેશે. જોકે, 5 રાજ્યોમાં નવા કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ જારી કરવાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી.
- આરોગ્ય: 3 કેન્સર દવાઓ કસ્ટમ ડ્યુટી ફ્રી, આયુષ્માન પર કોઈ નવી જાહેરાત નથી
સરકાર દ્વારા ઉલ્લેખિત નવ પ્રાથમિકતાઓમાં આરોગ્યનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો નથી. બજેટમાંથી આયુષ્માન ભારત યોજનાને લગતી મોટી જાહેરાતની અપેક્ષા હતી, પરંતુ એવું થયું નહીં.
સરકારે કેન્સરની ત્રણ દવાઓ પર કસ્ટમ ડ્યુટી ઘટાડીને શૂન્ય કરી દીધી છે, એટલે કે તેમની આયાત પર કોઈ ટેક્સ લાગશે નહીં. તેનાથી કેન્સરની સારવાર થોડી સસ્તી થઈ શકે છે. નાણામંત્રીએ નવી મેડિકલ કોલેજો અને હોસ્પિટલો ખોલવાની વાત કરી છે, પરંતુ આ માટે ભંડોળની ફાળવણી કરી નથી.
- સંરક્ષણ: બજેટમાં ₹400 કરોડનો વધારો થયો, જેમાંથી મોટાભાગનો પગાર-પેન્શનમાં વધારો.
સેનાને ખર્ચ માટે રૂ. 6,21,940 કરોડ મળ્યા છે, જે વચગાળાના બજેટ કરતાં માત્ર રૂ. 400 કરોડ એટલે કે 0.064% વધુ છે. આમાં શસ્ત્રોની ખરીદી અને પગાર-પેન્શનનું બજેટ યથાવત્ રહે છે. 400 કરોડનો વધારો રક્ષા મંત્રાલયને ગયો છે.
સતત ત્રીજા વર્ષે કેપિટલ બજેટ એટલે કે હથિયારોની ખરીદી અને સેનાના આધુનિકીકરણ પરના ખર્ચમાં કાપ મુકવામાં આવ્યો છે. રેવન્યુ અને પેન્શન બજેટ સંરક્ષણ બજેટના 67.7% જેટલો હિસ્સો ધરાવે છે, જેમાંથી મોટા ભાગનો પગાર અને પેન્શનના વિતરણમાં ખર્ચ કરવામાં આવે છે.
- ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર: 5 રાજ્યોમાં રસ્તાઓ, ઔદ્યોગિક વિસ્તારો અને ઈન્ફ્રા પ્રોજેક્ટ્સ
બજેટમાં ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ડેવલપમેન્ટ માટે 11.11 લાખ કરોડ રૂપિયાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. તેમાં બિહાર, ઝારખંડ, પશ્ચિમ બંગાળ, ઓડિશા અને આંધ્રપ્રદેશમાં પૂર્વોદય યોજના હેઠળ કરવામાં આવી રહેલા રસ્તાઓ, ઔદ્યોગિક વિસ્તારો અને ઇન્ફ્રા પ્રોજેક્ટ્સનો સમાવેશ થાય છે. - સસ્તા-મોંઘા: મોબાઈલ ફોન, સોનું અને ચાંદી સસ્તા છે; પ્લાસ્ટિકની વસ્તુઓ મોંઘી છે
વ્યાપક રીતે, 7 વસ્તુઓ પર કસ્ટમ ડ્યુટી ઘટાડવામાં આવી છે અને 2 વસ્તુઓ પર ડ્યુટી વધારવામાં આવી છે. જેના કારણે લગભગ 7 પ્રોડક્ટ સસ્તી થઈ શકે છે અને 2 પ્રોડક્ટ મોંઘી થઈ શકે છે. મોબાઈલ ફોન, ચાર્જર અને સોના-ચાંદીના આભૂષણો પરની કસ્ટમ ડ્યુટી ઘટાડીને 6% કરવામાં આવી છે. સાથે જ પ્લાસ્ટિક પર પણ આ ડ્યુટી વધારી દેવામાં આવી છે. જેના કારણે પ્લાસ્ટિકની વસ્તુઓ મોંઘી થઈ શકે છે. જોકે આ પ્રોડક્ટ્સ કેટલી સસ્તી કે મોંઘી હશે તે સ્પષ્ટ નથી. - ચીન સમર્થિત માલદીવની સહાયમાં ઘટાડો, શ્રીલંકાને વધુ સહાય મળશે
વિદેશ મંત્રાલયને 22 હજાર 154 કરોડ રૂપિયા આપવામાં આવ્યા છે. ગયા વર્ષે વિદેશ મંત્રાલયને 29 હજાર 121 કરોડ રૂપિયા આપવામાં આવ્યા હતા. તેમાં 6,967 હજાર કરોડ રૂપિયાનો ઘટાડો કરવામાં આવ્યો છે. વિદેશ મંત્રાલયના બજેટમાં ‘નેબર્સ ફર્સ્ટ પોલિસી’ અને ‘સાગર મિશન’ હેઠળ ભારતના પડોશી અને મિત્ર દેશોને આર્થિક સહાય માટે ભંડોળ ફાળવવામાં આવ્યું છે. - જેમાં ભૂટાન, અફઘાનિસ્તાન, બાંગ્લાદેશ, શ્રીલંકા અને માલદીવ સહિત 10 દેશોનો સમાવેશ થાય છે. ભૂતાન માટે મહત્તમ 2,68 કરોડ રૂપિયાનું પેકેજ રાખવામાં આવ્યું છે. જે ગયા વર્ષની સરખામણીએ લગભગ 400 કરોડ રૂપિયા ઓછા છે.
- બજેટમાં સૌથી મોટો કાપ પ્રો-ચીન માલદીવ પેકેજમાં કરવામાં આવ્યો છે. 2023માં માલદીવ માટે નાણાકીય સહાય 183 કરોડ રૂપિયાથી વધારીને 770 કરોડ રૂપિયા કરવામાં આવી હતી. આ વર્ષે તે વધારીને 400 કરોડ રૂપિયા કરવામાં આવી છે.
- શ્રીલંકા અને નેપાળના બજેટમાં વધારો કરવામાં આવ્યો છે. જેમાં શ્રીલંકાને આપવામાં આવતી મદદ 60 કરોડ રૂપિયાથી 4 ગણી વધારે વધારીને 245 કરોડ રૂપિયા કરવામાં આવી છે. તે જ સમયે, નેપાળમાં ચીન તરફી કેપી ઓલીની સરકાર બનવા છતાં, દેશને આપવામાં આવતી નાણાકીય સહાય 650 કરોડ રૂપિયાથી વધારીને 700 કરોડ રૂપિયા કરવામાં આવી છે.
- પેન્શનધારકોને હવે 10 હજાર રૂપિયાની વધુ ટેક્સ છૂટનો લાભ મળશે
ફેમિલી પેન્શનરો માટે રાહતના સમાચાર છે. કેન્દ્ર સરકારે આ પેન્શન પર સ્ટાન્ડર્ડ ડિડક્શન વાર્ષિક 15 હજાર રૂપિયાથી વધારીને 25 હજાર રૂપિયા કરી દીધું છે. આનો અર્થ એ થયો કે આ પેન્શન મેળવનારા લોકો હવે 25 હજાર રૂપિયા સુધીની ટેક્સ છૂટ મેળવી શકે છે. - કૌટુંબિક પેન્શન એ પેન્શન છે જે સરકારી કર્મચારીઓના સેવામાં મૃત્યુ પછી તેમના પરિવારને આપવામાં આવે છે. નવી કર વ્યવસ્થાથી લગભગ ચાર કરોડ પગારદાર અને પેન્શનધારકોને ફાયદો થશે. હાલમાં, ફેમિલી પેન્શન એ સરકારી કર્મચારીના મૂળ પગારના 30 ટકા છે, પરંતુ કોઈ પણ સંજોગોમાં તે દર મહિને 3500 રૂપિયાથી ઓછું ન હોઈ શકે.
- 2004 સુધીના સરકારી નિયમો મુજબ, મૃતક કર્મચારીની વિધવા અથવા વિધુરને કૌટુંબિક પેન્શન આપવામાં આવે છે, સિવાય કે તે અથવા તેણી ફરીથી લગ્ન કરે. જો મૃત કર્મચારીની કોઈ વિધવા અથવા વિધુર ન હોય, તો રકમ 25 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના કર્મચારીના આશ્રિત બાળકોને આપવામાં આવે છે.
- ગરીબોને લગતી યોજનાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરો, ગરીબ કલ્યાણ અન્ન યોજના માટે મહત્તમ રૂ. 2.05 લાખ કરોડ.
સરકારે બજેટમાં ગામડાઓ અને ગરીબોને લગતી યોજનાઓ પર વિશેષ ધ્યાન આપ્યું છે. સરકાર તેની ટોચની 20 યોજનાઓમાં કુલ રૂ. 10.76 લાખ કરોડનો ખર્ચ કરશે. તેમાંથી પીએમ ગરીબ કલ્યાણ અન્ન યોજના માટે સૌથી વધુ ફાળવણી કરવામાં આવી છે. આ માટે બજેટમાં ખાદ્ય અને જાહેર વિતરણ મંત્રાલયને 2.05 લાખ કરોડ રૂપિયા આપવામાં આવ્યા છે. આ અંતર્ગત દેશના 80 કરોડ લોકોને મફત રાશન આપવામાં આવે છે. આ યોજના સરકાર દ્વારા 5 વર્ષ માટે લંબાવવામાં આવી હતી. - બજેટની બાકીની જાહેરાતો:
- પીએમ આવાસ યોજના: 1 કરોડ શહેરી ગરીબો માટે ₹10 લાખ કરોડનું રોકાણ
- પીએમ સૂર્ય ઘર મફત વીજળી યોજના: 1 કરોડ ઘરોને દર મહિને 300 યુનિટ મફત વીજળી
- પ્રધાનમંત્રી આદિવાસી ઉન્નત ગ્રામ અભિયાન યોજનાઃ આદિવાસીઓના 63 હજાર ગામોને આવરી લેવાશે, 5 કરોડ લોકોને મળશે લાભ.